29/4/2025
Deprem; fay hattı üzerinde gerçekleşen kaymalar veya yer kabuğundaki ani stres değişimleri sonucu ortaya çıkan yer sarsıntısı ve yayılan sismik enerjiyi tanımlamak için kullanılan bir terimdir (USGS). Dünya çapında her yıl bir milyondan fazla deprem meydana gelir; bu da ortalama olarak dakikada iki depreme karşılık gelmektedir. Özellikle kentsel alanlarda yaşanan büyük depremler, en yıkıcı doğal afetler arasında yer almaktadır.
Deprem sonrası oluşan yangınlar; su baskınları, ulaşım aksaklıkları ve iletişim kesintileri gibi ikincil afetler arasında en kritik olanlardan biridir. Bu dönemde yangınla mücadele imkanları ciddi şekilde kısıtlanır. Araştırmalar, deprem sonrası çıkan yangınların yaklaşık %50-75’inin sarsıntıyı takip eden ilk saatlerde başladığını, yangınların yaklaşık %70’inin ise ilk gün içinde tetiklendiğini göstermektedir. Örneğin, 2011 Büyük Doğu Japonya Depremi’nde toplam 348 yangın çıkışı (ignisyon) kaydedilmiştir. Bu rakam dünya genelinde bilinen en yüksek değerdir.
Deprem sonrası yangınların bazıları halk tarafından söndürülebilirken, özellikle yanıcı sıvı ve gaz yangınları için profesyonel itfaiye müdahalesi gereklidir. Vatandaşların bu tür yangınlarda başarı şansı oldukça düşüktür
Risk ve Belirsizlik
Depremlerin ne zaman ve nerede olacağı öngörülemediği için, deprem sonrası yangınların çıkma olasılığı ve vereceği zarar da aynı şekilde belirsizlik taşır. Ancak geçmişte yaşanan depremler, alınacak bazı önlemlerle riskin ciddi oranda azaltılabileceğini göstermektedir. Örneğin, 1906 San Francisco Depremi’nde şehirdeki yıkımın %80-95’inin yangınlardan kaynaklandığı tespit edilmiştir. 1964 Niigata Depremi’nde çıkan petrol yangını ise 12 gün boyunca sürmüştür. 1975 Haicheng Depremi’nde çıkan yangınlarda ise 341 kişi hayatını kaybetmiş, 980 kişi ise yaralanmıştır.
Bina sahipleri, yerel yönetimler ve itfaiye teşkilatları arasında kurulacak koordineli afet planları, deprem sonrası yangın riskini azaltmada kritik öneme sahiptir.
Deprem Sonrası Yangın Hasarını Azaltmak İçin Önerilen Aksiyonlar
Bina Sahipleri
- Ekipmanların sismik bağlantılarla sabitlenmesi, yakıt kaynaklarıyla teması önleme
- Taşınabilir söndürücü bulundurulması ve operatör eğitimi sağlanması
- Su tesisatı ve depolarının sismik dayanımının artırılması
- Yangına dayanıklı yapı elemanlarının kullanılması, ısı ve dumanın yayılımının sınırlandırılması
- Duman kontrol sistemlerinin kurulması, yapısal boşlukların sismik dirençle güçlendirilmesi
- Yangın koruma sistemlerinin sismik performansının değerlendirilmesi
Bölgesel Yetkililer
- Yer altı/üstü su boruları ve depoların güçlendirilmesi
- Yangından korunma ekipmanlarının sismik performansının denetlenmesi
- Acil yaşam hizmetleri için müdahale planlarının hazırlanması
- Elektrik ve gazın deprem sonrası kontrollü şekilde yeniden verilmesi
- Yangına dayanıklı kent planlamasının teşvik edilmesi (geniş yollar, açık alanlar)
- Büyükşehirlerde yangına karşı direnç artırıcı stratejilerin geliştirilmesi
İtfaiye Hizmetleri
- Büyük depremler için operasyonel hazırlık
- İtfaiye istasyonlarının ve komuta merkezlerinin sismik dayanıklılığının sağlanması
- Sokak şebekesi devre dışı kaldığında kullanılacak alternatif su kaynaklarının planlanması
Deprem Sonrası Tipik Sorunlar
- Doğalgaz ve elektrik hatlarının hasar görmesi sonucu çok sayıda bina yangınının çıkması
- Yangınla mücadele sistemlerini besleyen su ve güç hatlarının zarar görmesi nedeniyle algılama, alarm ve söndürme sistemlerinin devre dışı kalması
- Yangın esnasında acil kaçış yollarının kapanması, yangın merdivenlerinin veya kapılarının işlevsiz hale gelmesi, açıklıklardan yangının hızla yayılması
Risklerin Azaltılması İçin Temel Öneriler
- Tüm binalarda deprem direncinin ve yangın korumasının sağlanması
- Aktif ve pasif yangın güvenlik sistemlerinin sismik dayanıklılığının artırılması
- Şehir ve bina ölçeğinde depreme dayanıklı su kaynaklarının oluşturulması
- Tutuşma riski olan ekipman ve yakıt depolarının sismik güvenlik önlemlerinin alınması
- Kaçış yollarının hem deprem hem de yangın güvenliği açısından güvenilir kılınması
- Depreme dayanıklı itfaiye ve iletişim altyapılarının sağlanması
- Afet sonrası yaşamın sürdürülebilmesi için planların önceden koordine edilmesi
Sonuç
Türkiye gibi deprem kuşağında bulunan ülkelerde, deprem sonrası yangın riskleri yüksek öncelikli konular arasında ele alınmalıdır. Doğru planlama ve hazırlıklarla, depremin ardından yangınların felakete dönüşmesi engellenebilir. Tarihsel veriler, yangınların deprem kaynaklı kayıplarda büyük bir rol oynadığını göstermektedir. Bu nedenle, bilimsel araştırmalardan elde edilen istatistikler ve literatür bilgisi ışığında hazırlanacak stratejiler, gelecekteki afetlerin etkilerini azaltmada kritik öneme sahiptir.